Π.Σόμπολος: Η βεντέτα δεν ήταν μόνο μίσος, ήταν έθιμο

The speaker is introducing a colleague, Panos Sombolis, who has written a book about feuds in Greece. The book was recently presented in Heraklion, Crete. The speaker discusses the content of the book, which includes stories of feuds from various regions of Greece. They emphasize that while feuds have largely ended in Greece, there are still occasional incidents of violence. The speaker expresses their opposition to the use of weapons and calls for a cultural shift away from revenge and towards justice. They reflect on their long career as a journalist and their desire to pass on their experiences to future generations. The speaker also mentions a specific incident in Mani, where a mother encouraged her son to avenge his father's death. They conclude by stating that it is time for them to retire and for new voices to take their place in the field of journalism. Έχουμε πολύ μεγάλη χαρά που φιλοξενούμε τον εκλεκτό, αγαπημένο συνάδελφο, τον κύριο Πάνο Σόμπολο, ένα πρόσωπο ιδιαίτερα αγαπητό. Καλή σας μέρα κύριε Σόμπολη, καλώς ήρθατε εδώ στο ραδιόφωνο μας. Καλημέρα συνάδελφοι, καλημέρα σ' όλους τους συναδέλφους εδώ στο σταθμό, καλημέρα και στους ακροατές σας. Να είστε καλά, ευχαριστούμε πάρα πολύ. Λοιπόν, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου σας, χθες το βράδυ ήρθαν πολλοί κόσμοι στην παρουσίαση του βιβλίου. Θέλω να μας μιλήσετε για το βιβλίο αυτό, το βιβλίο που αφορά εδώ, στο νησί μας, στην Κρήτη. Και όχι μόνο. Το παρουσιάσαμε χθες το βιβλίο που έχει τον τίτλο «Βεντέτες, εγκλήματα Βεντέτας στην Ελλάδα» στο Πολύκεντρο του Δήμου Ηρακλείου. Σε μια πολύ καλή, ωραία αίθουσα. Ήταν γεμάτη. Θέλω να ευχαριστήσω και από το βήμα που μου δίνεται εδώ τον Περιφερειάρχη, τον Αρχιεπίσκοπο, τους δημάρχους, τους πολλούς συναδέλφους μας που ήταν και με τίμησαν και τον κόσμο. Όλους τους ευχαριστώ. Του βιβλίου τώρα. Είναι το έβδομο κατά σειρά βιβλίο που γράφω. Προσπαθώ να μεταφέρω τα όσα βίωσα στα 45 χρόνια της δημοσιογραφικής μου πορείας μέσα από τα βιβλία. Δηλαδή να αφήσω μια παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές, για τις δικές σας γενιές. Αυτά που βίωσα και παράλληλα αυτό το βιβλίο δεν είναι ακριβώς όπως τα έζησα γιατί από τις βεντέτες που περιλαμβάνει κάποιες από αυτές δούλεψα, τις κάλυψα δημοσιογραφικά. Γιατί έκανα έρευνα και αρχίζω από την δεκαετία του 1920 και φτάνω μέχρι το 2000. Δεν έβαλα μετά το 2000 για να μην είναι φρέσκες και αναζοπυρώνονται μύση και πάθη. Μέχρι το 2000 και αυτές οι υποθέσεις που περιλαμβάνονται στο βιβλίο, οι βεντέτες αυτές, τελειώσανε. Έκλεισαν, γύρισαν οι οικογένειες αυτές σε λίδα και προχωρούν κανονικά στη ζωή τους. Δεν έχουμε συνέχεια και αυτό είναι το ευχάριστο. Πολλές αυτές οι βεντέτες που καταγράφονται μέσα στο βιβλίο. Είναι πάνω από 30 υποθέσεις βεντέτας. Πολλές είναι από εδώ, από την Κρήτη. Άλλες είναι από τη Μάνη αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα. Δεν είναι βεντέτα, δεν είχαμε μόνο εδώ και στη Μάνη που εδώ και στη Μάνη άνθησε περισσότερο από τις άλλες περιοχές της Ελλάδας. Αλλά και στη Νετολοκαρνανία που κατάγομαι εγώ είχαμε βεντέτα και στη Μακεδονία επίσης. Θυμήθηκα τώρα στη Μακεδονία, στη Λαχαναγορά της Θεσσαλονίκης. Μια από τις υποθέσεις σου αναφέρω. Στη Λαχαναγορά της Θεσσαλονίκης σκότωσαν ένα παιδί, δυο αδέρφια σκότωσαν ένα παιδί. Ο πατέρας του παιδιού πάει στην Αθήνα, αγοράζει ράσα. Και καλή μάφη δίνεται παπάς και την ημέρα που γινόταν η δίκη των δύο δραστών που σκότωσαν το παιδί μπαίνει στο δικαστήριο για να σκοτώσει τους δύο δράστες, τα δύο αδερφιά. Τον πήρε χαμπάρι ένας από τους χοροφύλακες, χοροφυλακοί ήταν τότε και πάτε να δούμε όπως και τους άλλους τους ψάχνουμε. Ε, ιερέας είμαι εγώ, τι να ψάξεις εμένα, παπάς είμαι. Ε, σας παρακαλώ. Τελικά τον ψάχνει και μέσα από τη ζώνη, μέσα από το ράσο είχε το πιστόλι και πολλές σφαίρες για να σκοτώσει τα δύο αδέρφια. Ευτυχώς τον προλάμβανε. Θέλω να πω ότι είχαμε σε όλη την Ελλάδα, δεν ήταν μόνο εδώ στην Κρήτη υποθέσεις Βεντέτας. Το θέμα είναι ότι και στη Μάνη που άνθησε όπως στην Κρήτη αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα έχει τελειώσει η Βεντέτα. Εδώ δεν έχει τελειώσει ακόμα. Υπάρχουν ακόμα κουρούσματα, υπάρχουν περιστατικά αλλά το θετικό στην όλη υπόθεση είναι ότι είναι αραιά πλέον. Πάει η εποχή που ερχόμασταν, θυμάμαι εγώ, στην Κρήτη δεκαετία 70, δεκαετία 80, 90 που ερχόμασταν κάθε τόσο για Βεντέτες και άμα γινόταν ένα έγκλημα εδώ στην Κρήτη όχι θα έχουμε Βεντέτα λέγαμε. Αυτά όμως τώρα σιγά σιγά εκλείπουν και ελπίζω να εκλείψει να τελειώσει και εδώ όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα η Βεντέτα και το πιστεύω ότι θα τελειώσει αλλά πρέπει να τελειώσουν τα όπλα. Εγώ είμαι θανάσιμος εχθρός του όπλου που λένε. Είναι κατά των όπλων, μακριά από όπλα. Είναι ό,τι χειρότερο στον άνθρωπο να κουβαλάς στη μέση σου. Όταν το έχεις δυστυχώς όταν το κρατάς πάνω σου πολλές φορές ίσως να μην μπορείς να ελέγξεις τον εαυτό σου. Ελένη μου αυτό είναι. Πόσα εγκλήματα έχω καλύψει εγώ για το τίποτε. Τσακώνονται δυο οδηγοί στον δρόμο γιατί μου πέρασες μπροστά ή γιατί με προσπέρασες ή είσαι μάγκας και τέτοια και τραβάει το πιστόλι και τον σκοτώνει ή το μαχαίρι και τον σκοτώνει. Είδατε δεν είχαμε πρόσφατα τέτοιο περιστατικό κάτω στη Μεσορά. Υπάρχουν. Άμα δεν έχεις το όπλο θα τσακωθείς, θα ρίξεις μια κρωτιά, μια γροσιά, δυο γροσιές. Τέλειωσε. Το όπλο είναι ό,τι χειρότερο. Μακριά από όπλα και εγώ το λέω πάντα και το φωνάζω. Όποιος έχει όπλο το ένα πόδι το έχει μέσα από την πόρτα της φυλακής και το άλλο απ' έξω. Ναι, είναι ό,τι χειρότερο. Ο χειρότερος σύμβουλος είναι το όπλο. Μακριά απ' τα όπλα. Κύριε Σόβολη να ρωτήσω εγώ πώς αυτό τώρα που λέτε ότι έχει εκλήψει σταδιακά η πίκρα ενός ανθρώπου, κάθε ανθρώπου που χάνει έναν δικό του πρόσωπο φυσικά αυτό δεν τελειώνει ποτέ. Αλλά εσείς γιατί λέτε φυσικά σιγά το αφήσω να πείσω μας μήπως αυτοί παλιότερα οι άνθρωποι που κάναν τέτοια εγκλήματα αισθάνονταν πέρα απ' την πικρία και μια υποχρέωση ότι έπρεπε να κάνουν να λειτουργήσουν έτσι. Πού ακριβώς είναι τα πράγματα. Εκεί λειτουργεί και το συμέθυμα, το μίσος, ότι πρέπει να καθαρίσω το όνομα. Όχι. Σωστά το τοποθετείτε συναδελφοί. Δεν είναι τόσο το μίσος. Είναι το έθιμο. Αυτό το βάρβαρο που λέω εγώ έθιμο. Έχεις υποχρέωση. Πάρε μια περίπτωση στη Μάνη να σας πω για να καταλάβετε και είναι η απάντηση σ' αυτό που με ρωτάτε. Στη Μάνη. Έγκυος η μάνα. Σκοτώνουν τον άντρα της. Γεννάει το παιδί, είναι αγόρι. Δεν σταμάτησε από τότε που ήταν μωρό. Μέχρι που το μεγάλωσε να του λέει έχεις υποχρέωση και το γράφω και στο βιβλίο θα το βρείτε και με τα λόγια τα μανιάτικα όπως το λέει. Θα σε μεγαλώνω και έχεις υποχρέωση να πάρεις το αίμα του πατέρα σου πίσω. Να σκοτώσεις τον φωνιά του πατέρα σου. Δηλαδή το θεωρούσαν έθιμο. Έτσι πρέπει να κάνεις. Δεν το έκανες. Σε θεωρούσαν εκείνες τις εποχές ανανδρό. Δεν είσαι άντρας. Δεν σκότωναν οι γυναίκες. Την γυναίκα δεν την πείραζαν. Έχει ιδιαιτερότητες. Είναι μονοχαρακτηριστικό αυτό. Υπάρχουν ιδιαιτερότητες, ναι. Εν πάση περιπτώσει έθιμικό ήταν. Έθιμο ήταν και είναι. Και όχι περισσότερο από το μίσος, από την εκδίκηση. Όχι. Το βλέπανε έτσι παλιότερα. Ως έθιμο. Κάποια πράγματα, αναστημάνει αυτό. Συγγνώμη να λένε. Κάποια πράγματα αναστημάνει. Έχω περιστατικά δεκαετία το 1930. Λέγανε τότε. Τα φτιάξες με την κοπέλα. Πρέπει να την παντρευτείς. Δεν την παντρεύεσαι. Σε σκοτώνουν. Και η οικογένεια του θύματος σκοτώνει από την άλλη πλευρά. Και έτσι γινόταν. Και το κακό συνεχίζονταν. Αυτό είναι. Ευτυχώς τελειώνει. Έχουμε πολλά χρόνια στη Μάνη να δούμε περιστατικότητα. Αυτό είναι. Αυτό είναι. Αυτό είναι. Αυτό είναι. Έχουμε πολλά χρόνια στη Μάνη να δούμε περιστατικότητα. Και εδώ αρέωσαν συνάδελφοι. Εσείς το ξέρετε καλύτερα. Αρέωσαν αλλά δεν σταμάτησαν. Δεν εξέλιπε. Και εγώ είπα. Μακάρι κάποια κυβέρνηση να τολμήσει σε συνεργασία με την εκκλησία της Κρήτης και να κηρύξει νέα σταυροφορία κατά του εθήμου αυτού που λέγεται βεντέτα. Που λέγεται εκδίκηση. Να μην παίρνουμε εμείς το νόμο στα χέρια μας. Να αφήνουμε τη δικαιοσύνη. Και να τολμήσει η κυβέρνηση να παραμερίσει το πολιτικό κόστος και να φύγουν τα όπλα από τα σπίτια. Να φύγουν τα όπλα στη ζώνη και από την τσέπη του καθενός. Και λίγη παιδεία. Συγγνώμη, Ελένη. Και περισσότερο παιδεία. Να καταλαβαίνουν και οι νέοι ότι δεν είναι το όπλο το οποίο πόσες φορές έχω έρθει παλιότερα εδώ και έβλεπες πιτσιρίκια με το όπλο του πατέρα να πυροβολούν έξω από την αυγή του σπιτιού. Κάποια πράγματα πρέπει να τελειώνουν. Έχετε καλύψει εκατοντάδες υποθέσεις. Να μην πω χιλιάδες. Πολλές χιλιάδες. Σαρανταπέντε χρόνια, Ελένη μου. Και άμα ασχολείσαι όλο με τέτοια σαρανταπέντε χρόνια είναι όλο τέτοιο. Και ποιο δυσκοληθό, Θέση, η υπόθεση που σας συγκλώνεις η υπόθεση που πηγαίνατε σπίτι σας το βράδυ και δεν μπορούσατε να κοιμηθείτε τη σκεφτόσασταν συνέχεια. Ποια είναι, αν μπορούμε να πούμε πόσο σας έχει λείψει το να φύγετε από αυτή τη δουλειά δηλαδή το να ζητάτε αυτό το κομμάτι γιατί η ζωή σας όλη ήταν αυτή η δουλειά από το πρωί μέχρι το βράδυ. Ένα, ένα. Δύο ερωτήματα μου έβαλες. Το δεύτερο, να αρχίσουμε από το δεύτερο. Πόσο μου έλειψε. Εγώ, συνάδελφη, έχω κάποιες αρχές στη ζωή μου. Μια από αυτές τις αρχές είναι κάθε πράγμα στον καιρό του έλεγαν οι παλιοί. Αυτό το εφαρμόζω. Δούλεψα πάρα πολύ σκληρά 45 χρόνια. 42 γράφει το χαρτί της σύνταξης και 2-3 που ήμασταν απλήρωτοι ή μας έδιναν καμιά διατακτική για να πάρουμε κάμισο ή παντελόνια από κάνα μαγαζί και φυσικά δεν μας κολλάγαν ένσιμα 45 χρόνια. Είναι υπερ αρκετά. Συμπλήρωσα δηλαδή συντάξιμα χρόνια και με το παραπάνω. Δεν πρέπει να καθίσω εγώ παραπάνω. Που θα βρει ένα νέο παιδί δουλειά άμα εγώ όταν πήρα τη σύνταξή μου είχα δύο δουλειές. Εφημερίδα, τηλεόραση. Άμα εγώ που συμπλήρωσα και παραπάνω από αυτά που απαιτείται από τη σύνταξη χρόνια και κρατάω δύο δουλειές που θα βρει το παιδί που ψάχνει στον ήλιο μοίρα δουλειά. Πουθενά. Γι' αυτό πρέπει να φεύγουμε. Το ίδιο έκανα και μετά όταν ήμουν πρόεδρος των δημοσιογράφων. Τρεις θητείες. Τρεις διαιτίες. Έξι χρόνια. Λέω τέρμα. Δεν είμαι επαγγελματία συνδικαλιστής. Δεν είμαι σαν τους πολιτικούς. Βουλευτής, υπουργός ξανά, βουλευτής ξανά, υπουργός ξανά. Όχι. Κάποτε πρέπει να φεύγουμε. Να μπαίνουν κι άλλοι στις θέσεις. Να γίνει κι άλλος βουλευτής. Να γίνει κι άλλος υπουργός. Με διαφορετική νοοτροπία. Με διαφορετικό μυαλό. Με άλλες ιδέες. Όχι μια ζωή θα μου πεις αυτή φταίνε. Όχι. Εγώ φταίω. Εσύ, εσύ. Εμείς φταίμαι που τους ψηφίζουμε. Δεν φταίνε αυτή. Εμπάς περιπτώσει δεν μου λείπει η δημοσιογραφία. Θέλεις την εμπειρία μου συναδελφή. Θέλετε την εμπειρία μου. Φωνάξτε με να σας την μεταφέρω ευχαρίστως. Αλλά ως προσκεκλημένο. Όχι ως εργαζόμενο να κόβω δουλειά από άλλον νέο συνάδελφο. Ως προς τις υποθέσεις. Το πρώτο ερώτημα. Πολλές ήταν οι υποθέσεις. Τα άγρια εγκλήματα. Ή τα ατυχήματα που έχω καλύψει. Δύο χαρακτηριστικά μου έχουν μείνει. Από πλευράς ατυχημάτων. Το 2007 στις πυρκαγιές στην Ηλία. Εκείνο το καλοκαίρι είχαμε 84 νεκρούς συνολικά. Άσε τραυματίες από εγκάβματα κλπ. Νεκροί ήταν 84. Είμασταν στην Ηλία καμιά βδομάδα εκεί. Με το συνεργείο τότε. Δούλευα στο ΜΕΓΑ εκείνη την περίοδο. Πάμε στην Ηλία. Και έρχεται ενώ μιλούσα με τον αξιωματικό ενός περιπολικού που ήρθε στο σημείο που μεταδίδαμε εμείς τις ειδήσεις. Και έρχεται ένας από το χωριό. Αρτέμιδα το λένε το χωριό. Και λέει εκεί πίσω από το λόφο πρέπει να είναι κάποιος ή κάποιοι καμένοι. Λέω στον υπαρστηνό μου να πάμε να δούμε. Λέει να πάμε. Μπροστά αυτή πίσω εμείς με το συνεργείο. Και βλέπουμε παιδιά τι να σας πω. Τι αντικρίσαμε μέσα σε μια σαν παιδιάδα αλλά πειρακτομένη λάβα. Μια μάνα γονατιστή με τρία παιδάκια στην αγκαλιά της. Ένα το ένα χέρι ένα στο άλλο και ένα στα στήθη της. Ανάμεσα στα στήθη της έτσι και τα κρατούσε. Και ήταν με τα ματάκια ανοιχτά νεκροί και τα παιδάκια και η μανούλα και η μάνα. Εκείνη την ώρα σκέφτηκα ότι το προηγούμενο βράδυ είχε περάσει κάποιος και όταν εγώ τέλειωσα την μετάδοση στο Μέγα και με πλησιάζει και μου λέει μήπως ξέρετε τίποτε για μια μάνα με τέσσερα παιδιά. Προσπάθησα σε αυτές τις περιπτώσεις το έκανα πάντα να του τονώσω το ηθικό να του πω κάποια πράγματα του είπα ότι αφού τα τηλέφωνά μας δεν λειτουργούν όλα είναι καμένα δεν μπορεί να βρεις άκρη κάπου θα έχει πάει θα είναι σε κάνα σπίτι και δεν μπορείτε να επικοινωνήσετε θα βρεθεί. Λοιπόν βλέπουμε όμως τη μάνα με τα τρία παιδιά και ρωτάω τον οπερατέρ το συνάδελφο πόσα παιδιά μας είπε αυτός χτες το βράδυ τέσσερα το τέταρτο που είναι αμέσως αναπτερώθηκε προς το θετικό το ηθικό μας και λέμε α εσ το γλίτωσε ένα από τα παιδάκια. Ψάχνοντας όμως οι περιορισμένες δέστες εκεί γύρω βρίσκουν και το τέταρτο παιδάκι κάνα δεκάρι ήταν δέκα δώδεκα χρονών προσπαθούσε να ανέβει σε έναν όχθο και έμεινε εκεί το βρήκαν μπρούμυτα στον όχθο. Αυτό ήταν ένα το τραγικότερο που μου έμεινε σε όλη μου τη ζωή και από πλευράς εγκλημάτων το φρικιαστικότερο ήταν του Φρατζή που σκότωσε την δεκαοχτάχρονη σύζυγό του της τραγγάλισε, την πήγε μέσα στο μπάνιο και την τεμάχισε, τα κομματιά τα έβαλε σε σακούλες από ρημάτων και τα πέταξε στον κάδο απέναντι από το σπίτι του με την σκέψη και την προοπτική θα περάσει το απορρηματοφόρο θα τα πάρει και θα τελειώσει. Όμως ένας συλλέκτης γραμματοσύμων γιατί εκεί κοντά ήταν ένα ταχυδρομείο τότε δεν είχαμε κινητά και τέτοια με τα γράμματα περισσότερο ο άνθρωπος αυτός μάζευε γραμματόσημα και όταν έψαχνε στον κάδο βρήκε κομμένο χέρι, βρήκε τέτοια πράγματα. Λοιπόν, τι να πω, εγώ έχω συλλοιώσει να πω αυτό μόνο εγώ δηλαδή έχω πέραν την τύπου έναν άνθρωπο που τον παρακολουθώ πόσα χρόνια, μάς περίπτωση θα πούμε. Τι να προτελωθήσει κανείς για το έγκλημα στην Ελλάδα πώς έχει αλλάξει, πώς είναι σήμερα για τη δημοσιογραφία. Το έγκλημα έχει αλλάξει προς το αγριότερο, προς το σκληρότερο μετά την πτώση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που άνοιξαν τα σύνορα κατέβηκαν οι Βαλκάνιοι κάτω, ήρθαν από Γεωργία, άνοιξαν από κάτω ήρθαν από Αφρικανικές, Ασιατικές χώρες και το έγκλημα και αυξήθηκε και τροποποιήθηκε προς το σκληρότερο, προς το αγριότερο. Λοιπόν ελπίζω να μας δοθεί σύντομα η ευκαιρία μάλιστα για να κάνουμε μια συζήτηση. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. Εγώ σας ευχαριστώ, συνάδελφοι, και σας εύχομαι να περνάτε έστω κάθε μέρα ένα θετικό μήνυμα στους ανθρώπους που σας παρακολουθούν. Για το σημερινό, εγώ ως παλιότερος συνάδελφός σας ένα μήνυμα θέλω να περάσουμε μακριά από όπλα. Πετάξτε τα όπλα. Αυτό το μήνυμα θέλω να περάσω. Θα μου πεις, σας ακούει κανένας. Ακούει. Ένας άμα μας ακούσει, ένας είναι κέρδος. Έτσι. Ένας θα μας ακούσει είναι κέρδος, όπως το λέτε. Και όλη η Κρήτη θα ήταν και πολύ διαφορετική. Φάνος Όμπλος ήτανε, είναι εδώ μαζί μας. Σας ευχαριστούμε πολύ. Να είστε πάντα καλά, να έχετε την υγειά σας. Εγώ σας ευχαριστώ συνάδελφη. Και να είστε καλά.